Η έκθεση IMPROVISATIONS, που αποτελεί την πρώτη εκτενή παρουσίαση του έργου του Edi Rama στην Ελλάδα, παρουσιάζει διπλό ενδιαφέρον, καθώς δε φωτίζει μόνο τη δράση ενός καλλιτέχνη, αλλά και την προσωπικότητα ενός πολιτικού για τον οποίο η τέχνη δεν είναι μόνο έκφραση ελευθερίας, αλλά και εργαλείο κοινωνικής και πολιτικής συνοχής. Ο Εdi Rama είναι ένας καλλιτέχνης που έγινε Πρωθυπουργός. Δεν είναι απλώς ένας πολιτικός με καλλιτεχνική κλίση, ένας ταλαντούχος ερασιτέχνης, ούτε κάποιος που σπούδασε κάποτε ζωγραφική. Είναι ένας ενεργός καλλιτέχνης που λόγω της πολιτικής και ακτιβιστικής του δράσης, εξελέγη στο ανώτατο πολιτικό αξίωμα. Η έκθεση IMPROVISATIONS έρχεται να φωτίσει το έργο μιας διεθνούς προσωπικότητας που δρα ταυτόχρονα και συμπληρωματικά σε δύο φαινομενικά αντικρουόμενα πεδία: της τέχνης και της πολιτικής, της φαντασίας και των κοινωνικών πρακτικών.

Είναι γεγονός ότι η πολιτική βούληση μπορεί να επηρεάσει θετικά το χώρο της τέχνης, με τη λήψη μέτρων στήριξης, χρηματοδότησης και νομοθεσίας. Για τον Εdi Rama αυτή η βούληση είναι εκπεφρασμένη και εφαρμοσμένη, και σίγουρα οφείλεται εν πολλοίς στην καλλιτεχνική του ευαισθησία και παιδεία. Η τέχνη έχει επηρεάσει την πολιτική του και αυτό είναι πλέον εμφανές στις πρακτικές που εφάρμοσε για να την εισάγει στη δημόσια σφαίρα και να της δώσει «βήμα» από πολύ νωρίς, όταν είχε να διαχειριστεί ζέοντα και ζωτικής σημασίας προβλήματα.

Πόσο εύκολο είναι όμως για τον ίδιο να εκφράζεται ως καλλιτέχνης παράλληλα με τα πολιτικά του καθήκοντα, να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, χωρίς να «κλείνεται» ταυτόχρονα στην εσωτερική απομόνωση που απαιτεί η καλλιτεχνική δημιουργία; Σχεδόν αδύνατον, αλλά η τέχνη βρίσκει πάντα τρόπο να εκφραστεί. Στην περίπτωση του Πρωθυπουργού της Αλβανίας, παρεισέφρησε με τρόπο αυθόρμητο, ανεξέλεγκτο πάνω σε χρησιμοποιημένα έγγραφα και κάθε λογής χάρτινες επιφάνειες που υπήρχαν σε αφθονία στο γραφείο του. Ο Εdi Rama «μηχανικά», κάνει σχέδια με έντονα χρώματα και βιομορφικά σχήματα, με ακουαρέλες, χρωματιστά μολύβια, μαρκαδόρους και παστέλ που σταδιακά κατέλαβαν μεγάλο τμήμα από την επιφάνεια του γραφείου του, προσδίδοντάς του ένα χαρακτήρα καλλιτεχνικού εργαστηρίου. Η δημιουργική αυτή διαδικασία κάθε άλλο παρά αποσπά την προσοχή του από τα πολιτικά του καθήκοντα. Αντίθετα τον βοηθά να συγκεντρωθεί. Η τέχνη διεκδίκησε τον χώρο της και τον πήρε. Ο νους και η έκφραση, πορεύονται μαζί, δίνουν αποφάσεις, αλλά και μικρά σε μέγεθος έργα, μεστά από συναισθηματική ένταση. Πρόκειται για παλίμψηστα, όπου σχέδιο και χρώμα καλύπτουν χωρίς να αφανίζουν το κείμενο, αποκαλύπτοντας τα δύο συστατικά του έργου, γραφή και εικόνα. Η συνύπαρξη των δύο διαφορετικών φαινομενικά κόσμων, επέφερε τη μεταξύ τους ισορροπία, αναγκαία στο απαιτητικό και δύσκολο καθημερινό πρόγραμμα του καλλιτέχνη – πολιτικού.

Τα αυθόρμητα, σχεδόν αυτόματης γραφής σχέδια έχουν εδώ και κάποια χρόνια αποτυπωθεί σε μια ταπετσαρία, με την οποία έχει επενδύσει το Γραφείο του. Με αυτόν τον τρόπο έφτιαξε για τον εαυτό του ένα χώρο ζωτικό αλλά και δηλωτικό της ταυτότητάς του, ταυτόχρονα με ένα δείγμα της οργανικής σχέσης που συνδέει την εφαρμοσμένη τέχνη με την αυθεντική καλλιτεχνική δημιουργία. Τμήμα της ταπετσαρίας αυτής μεταφέρθηκε και τοποθετήθηκε στην κατασκευή που ο ίδιος σχεδίασε για το Ζάππειον, και αποτελεί σημαντικό στοιχείο της παρούσης έκθεσης. Η ταπετσαρισμένη κατασκευή, γίνεται ο φορέας πρωτότυπων καδραρισμένων ζωγραφιών σε έγγραφα και ημερολόγια, αλλά και μικρών γλυπτών, που συμπληρώνουν και «δίνουν σάρκα» στα τυπωμένα σχέδια, τόσο ταιριαστά, που ο θεατής δεν είναι σίγουρος αν η τρίτη διάσταση που βλέπει είναι πραγματική ή αν πρόκειται για ψευδαίσθηση. Η έκθεση ολοκληρώνεται με έναν αριθμό νέων έργων που συνδυάζουν την ψημένη πορσελάνη με το μέταλλο. Τα γλυπτά δημιουργούνται κατά τις σπάνιες ελεύθερες ώρες που ο καλλιτέχνης μπορεί να απομονωθεί στο ιδιωτικό του εργαστήριο.

Ο συσχετισμός της ευαίσθητης πορσελάνης, η οποία όμως με την επεξεργασία που έχει υποστεί αποκτά μεγάλη αντοχή, με το χυτευμένο μέταλλο, που προβάλλει αυτάρεσκα την πλαστικότητα και την χρωματικότητα που απέκτησε με πατίνες, είναι δημιούργημα της φετινής χρονιάς και πρωτοπαρουσιάζεται στην Αθήνα. Θα μπορούσε να εκληφθεί και ως μια αλληγορία που παραπέμπει στη θεωρία της soft και της hard power. H «ήπια δύναμη» αναφέρεται στην ικανότητα επίτευξης στόχων μέσω πολιτικής, ηθικής ή πολιτιστικής επιρροής.

Αυτήν την ώσμωση τέχνης και πολιτικής ο Edi Rama την εφάρμοσε αρχικά ως Δήμαρχος Τιράνων σε ένα πρωτότυπο εγχείρημα που σημάδεψε τη θητεία του. Η πόλη τότε αναπλάστηκε κυριολεκτικά με τρόπο δραστικό, χωρίς μεγάλες δαπάνες. Για να παρέμβει στην υποβαθμισμένη υποδομή της πόλης, ο Edi Rama προχώρησε σε μια κίνηση ανάτασης, ζητώντας να βαφτούν οι ομοιόμορφες και άχαρες προσόψεις των ταλαιπωρημένων κτιρίων της πόλης, κατάλοιπα της κομμουνιστικής εποχής. Η απόφαση του να βαφτούν με πολύχρωμα έντονα χρώματα και γεωμετρικά ή οργανικά σχήματα ζωντάνεψε το αστικό περιβάλλον, συνέβαλε στην ταχεία βελτίωση της εικόνας της πόλης και τη βιωσιμότητά της, στην τόνωση μίας αίσθησης κοινότητας και, κυρίως, επηρέασε θετικά τη διάθεση των πολιτών και κέρδισε την εμπιστοσύνη τους.

Σε αυτήν την πόλη, δύο μόλις χρόνια αργότερα, διοργανώθηκε η πρώτη διεθνής  έκθεση τέχνης της Αλβανίας: «Η Μπιενάλε χωρίς χρήματα», όπως ο ίδιος ο Εdi Rama την αποκάλεσε, λόγω του μηδενικού της προϋπολογισμού. Η συμμετοχή καλλιτεχνών, ανθρώπων της τέχνης και ΜΜΕ, δημιούργησε μεγάλη εντύπωση και συνέστησε την πιο φτωχή μέχρι τότε και απομονωμένη χώρα της Ευρώπης στον κόσμο. Ταυτόχρονα, έδωσε το μήνυμα πως η τέχνη, που συνήθως αφορά τον ιδιωτικό τομέα, μπορεί να αποκτήσει δημόσιο πρόσωπο, ενισχυόμενη από την κεντρική πολιτική.

Κατερίνα Κοσκινά
Μάρτιος 2023